Spellingprobleem: verwachte of verwachtte?

Gelijkklinkende vormen: als bijvoeglijk naamwoord gebruikt voltooid deelwoord en persoonsvorm vt enkelvoud

Waarom lastig?

Bij sommige werkwoorden klinkt de persoonsvorm vt enkelvoud hetzelfde als het bijvoeglijk naamwoord, gemaakt van het voltooid deelwoord, terwijl die twee vormen verschillend geschreven worden. Dat is verwarrend. Omdat beide vormen bestaan, geeft een spellingcorrector ook geen waarschuwing als je de verkeerde vorm toepast.

Uitleg

1. Verwachte of verwachtte? kiezen uit twee bestaande vormen

Net als bij het spellingprobleem geprinte of geprintte? gaat het bij het probleem verwachte of verwachtte? om bijvoeglijke naamwoorden, gemaakt van, afgeleid van, voltooide deelwoorden. Het verschil: In de opgaven van geprinte of geprintte? moet steeds gekozen worden tussen een bestaande en een niet-bestaande vorm. Bij het spellingprobleem verwachte of verwachtte? gaat het steeds om de keuze tussen twee bestaande vormen.

Het probleem komt alleen voor bij werkwoorden op –den en –ten, en dan alleen bij werkwoorden waarvan het voltooid deelwoord zonder (extra) beginstukje ge– gevormd worden, zoals bijvoorbeeld verbranden, bereiden, aanvaarden; verwachten, verplichten, vergroten.

In de voorbeelden hieronder staat steeds eerst de persoonsvorm vt enkelvoud van het werkwoord, gevolgd door het bijvoeglijk naamwoord, gemaakt van het voltooid deelwoord.

Je verwachtte misschien iets anders./ het verwachte mailtje
Ik besteedde al het geld./ het bestede geld
Zij beantwoordde alle vragen./ de beantwoorde vragen
Hij vermeldde het aantal slachtoffers./ de vermelde aantallen

2. Als bijvoeglijk naamwoord gebruikt voltooid deelwoord: gewone spellingregels

Een bijvoeglijk naamwoord, gemaakt van een voltooid deelwoord, is geen persoonsvorm. Dus gelden daarvoor de gewone spellingregels.
Als een bijvoeglijk naamwoord twee vormen heeft (zoals mooi en mooie), dan eindigt de tweede vorm op een e.
Dat geldt ook voor bijvoeglijke naamwoorden die gemaakt zijn van een voltooid deelwoord:
verwachten – voltooid deelwoord: verwacht; gebruikt als bijvoeglijk naamwoord: een verwacht mailtje, de verwachte buien
bevrijden – voltooid deelwoord: bevrijd; gebruikt als bijvoeglijk naamwoord: een bevrijd gebied, de bevrijde gijzelaars.

In beginsel komt de e achter het voltooid deelwoord te staan.
Soms is voor de uitspraak nog een aanpassing nodig. Dat past bij de gewone spellingregels.
vergroten – voltooid deelwoord: vergroot; gebruikt als bijvoeglijk naamwoord: een vergroot ontwerp, de vergrote voorsprong
besteden – voltooid deelwoord: besteed; gebruikt als bijvoeglijk naamwoord: een besteed bedrag, het bestede zakgeld

Zie ook geprinte of geprintte? meer uitleg

Voorbeelden

De burgemeester … de opening van de nieuwe sporthal. (verrichte of verrichtte?)
Persoonsvorm vt enkelvoud: ik-vorm tt verricht + te: verrichtte
(zwak werkwoord verrichten – t medeklinker ‘t kofschip)

De opzichter controleerde de … werkzaamheden (verrichte of verrichtte?)
Bijvoeglijk naamwoord, gemaakt van voltooid deelwoord verricht: verrichte
(Geen persoonsvorm, dus gewone spellingregels:
– bijvoeglijk naamwoord eindigt op –e
– aanpassing voor de uitspraak niet nodig)

Op het plein zagen we allemaal … kinderen. (verklede of verkleedde?)
Bijvoeglijk naamwoord, gemaakt van voltooid deelwoord verkleed: verklede
(Geen persoonsvorm, dus gewone spellingregels:
– bijvoeglijk naamwoord eindigt op –e
– aanpassing voor de uitspraak: ee wordt e)

Voor het feest … mijn broertje zich als conducteur. (verklede of verkleedde?)
Persoonsvorm vt enkelvoud: ik-vorm tt verkleed + de: verkleedde
(zwak werkwoord verkleden – d geen medeklinker ’t kofschip)

Oefenen

Oefenen met dit spellingprobleem: verwachte of verwachtte? – andere werkwoorden

Extra informatie

Afgeleid bijvoeglijk naamwoord op –e en persoonsvorm vt met dezelfde spelling

Bij sommige werkwoorden op –den en –ten klinken de hierboven genoemde vormen hetzelfde, en worden ze ook hetzelfde geschreven.
Dat is het gevolg van het toepassen van de gewone spellingregels.
Voorbeeld: werkwoord; bezetten – voltooid deelwoord: bezet.
Als het voltooid deelwoord als bijvoeglijk naamwoord wordt gebruikt, gelden de gewone spellingregels.
Dus schrijf je niet: de bezete stad, maar, aangepast voor de uitspraak, de bezette stad.
Die spelling komt overeen met de persoonsvorm vt enkelvoud: Het leger bezette de stad.

Als bijvoeglijk naamwoord gebruikte voltooide deelwoorden van (sterke) werkwoorden op –en

Het voltooid deelwoord van sterke werkwoorden eindigt meestal op –en: gesmolten, verloren, begonnen.
Wanneer een voltooid deelwoord op –en gebruikt wordt als bijvoeglijk naamwoord, blijven de letters en staan: de gesmolten kaas .

Bij sommige werkwoorden klinkt die vorm hetzelfde als één van de persoonsvormen. Dan worden die twee vormen ook bijna altijd hetzelfde geschreven:
zij bewogen zich niet/ de bewogen beelden;
dat vergeten we niet/ de vergeten gymtas;
we verloren met 2-1/ de verloren wedstrijd.

Op een heel enkele uitzondering na (zoals: zij verraadden het plan/ het verraden plan) is de spelling hetzelfde, wat niet tot verwarring leidt.
Daarom komen in de opgaven bij verwachte of verwachtte? geen voltooide deelwoorden op –en, gebruikt als bijvoeglijk naamwoord, voor.